تجهیزات حفاظتی جوشکاری
تجهیزات حفاظتی جوشکاری — چرا و چه تجهیزاتی لازم است؟
جوشکاری هم‌زمان با تابش شدید نوری (اشعه‌ی ماوراءبنفش، مرئی و مادون‌قرمز)، پاشش جرقه و ذرات داغ، دود و گازهای خطرناک، و حرارت بالا همراه است. بنابراین انتخاب و استفاده‌ی مناسب از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) برای محافظت چشم‌ها، صورت، تنفس، پوست و پاها ضروری است.
ماسک‌های جوشکاری — دسته‌بندی، کاربرد و مشخصات
۱- ماسک دستی (Hand Shield / Passive Helmet)
- توضیح: مدل ساده که شبیه شیلد دستی است و معمولاً فیلتر ثابت (تیره) دارد؛ اپراتور باید ماسک را با دست نگه دارد یا با بند سَر استفاده کند.
- کاربرد: مناسب کارهای کوتاه‌مدت، تعمیرات ساده یا مواقعی که دسترسی به ماسک کلاهی وجود ندارد.
- مزایا/معایب: ارزان و سبک، اما نیاز به دست دارد و محافظت کم‌تری در برابر پراکندگی جرقه و دود دارد.
- حدود قیمت: معمولاً از حدود ۳۰۰ تا ۹۰۰ هزار تومان (بسته به برند و کیفیت).
۲- ماسک کلاهی (Flip-up / Passive Helmet)
- توضیح: ماسک متصل به کلاه‌بندی که فیلتر آن ثابت (passive) است و معمولاً امکان بالا زدنی (flip-up) دارد.
- کاربرد: مناسب جوشکارانی که نیاز به محافظت مداوم صورت دارند و باید گهگاه دید کامل داشته باشند.
- مزایا/معایب: حفاظت کامل‌تر از ماسک دستی؛ اما فیلتر ثابت ممکن است برای فرایندهایی که نور قوی دارند کافی نباشد.
۳- ماسک‌های ویژه — Auto-Darkening Filter (ADF) و پانورامیک
- انواع مهم:
- ADF (ماسک اتوماتیک): عدسی حساس به قوس (arc) که در کسری از ثانیه تاریک می‌شود و پس از پایان کار روشن می‌ماند. مناسب برای کارهای حرفه‌ای و افزایش کارایی (نگاه مستقیم هنگام آماده‌سازی بدون برداشتن ماسک).
- پانورامیک / دید وسیع (Wide Viewing Area): پنجره‌ی بزرگ‌تر (مثلاً 90×34 mm تا 130×90 mm و بالاتر بسته به مدل) که میدان دید بیشتری برای جوشکار فراهم می‌کند. اندازه‌ی دید معمول در مدل‌های تجاری بین ~92×34 mm تا 130×90 mm یا بیشتر مشاهده می‌شود.
- کلاه چرمی / محافظ ترکیبی و کلاه با تهویه (PAPR / Ventilated Helmets): کلاه‌هایی که با تهویه‌ی مکانیکی یا PAPR همراه‌اند تا گرد و غبار و دود را از صورت/تنفس دور کنند. این سیستم‌ها برای جوشکاری در فضاهای بسته یا با تولید دود زیاد بسیار مفیدند. برخی دستگاه‌های PAPR به‌صورت ترکیبی با هلمت‌های برندهای شناخته‌شده عرضه می‌شوند (قیمت‌ها معمولاً بالا و در رنج چند صد تا چند هزار دلار بسته به سیستم).
جنس و رنگ بدنه‌ی ماسک‌ها
- معمولاً از پلاستیک‌های مقاوم به حرارت (نایلون تقویت‌شده، پلی‌کربنات تقویت‌شده)، فایبرگلاس یا کامپوزیت‌های سبک ساخته می‌شوند. رنگ‌های متداول سیاه، خاکستری، نارنجی یا طرح‌های گرافیکی هستند — رنگ تاثیری بر عملکرد حفاظتی ندارد اما انتخاب رنگ می‌تواند بر دید محیطی و انعکاس گرما مؤثر باشد.
جنس و ابعاد شیشه (فیلتر)
- جنس شیشه/عدسی: فیلترهای ثابت معمولاً از شیشه‌های تیره‌ی ممزوج‌شده با فیلترهای نوری ساخته می‌شوند؛ فیلترهای اتوماتیک از لایه‌های کریستال مایع (LCD) و فیلترهای نوری تخصصی تشکیل شده‌اند.
- ابعاد رایج دید ADF: اندازه‌های رایج شامل حدود 92×34 mm (تقریباً 3.6″ x 1.36″) و بزرگ‌ترهایی مانند 5.25″ x 4.25″ (حدود 133 x 108 mm) برای مدل‌های پانورامیک وجود دارند. اندازه‌ی دید بزرگ‌تر میدان دید را افزایش می‌دهد و راحتی کار را بالا می‌برد.
نکات استاندارد و ایمنی
- دقت کنید ماسک دارای گواهی استاندارد (مثل ANSI Z87.1 یا معادل‌های بین‌المللی) باشد و سرعت واکنش (switching time)، سایه (shade range—مثلاً DIN 9–13 یا متغیر) و تعداد سنسورها (برای تشخیص قوس) را بررسی کنید.
آیا باید هم‌زمان با ماسک، «عینک ایمنی» هم استفاده شود؟
- بله؛ در بسیاری از شرایط OSHA و راهنماهای ایمنی توصیه می‌کنند که هنگام جوشکاری، حتی با داشتن هلمت/ماسک، از عینک ایمنی با محافظ جانبی یا عینک مخصوص جوشکاری زیر ماسک استفاده شود — به‌خصوص وقتی خطر پرتاب ذرات، جرقه یا کارهای متفاوت در اطراف وجود دارد. این اقدام از صدمات ثانویه و آسیب‌های مواجهه با پرتابه جلوگیری می‌کند.
چه کسانی به عینک جداگانه نیاز دارند؟
- افراد کنارِ جوشکار (کمک‌کار، ناظر) که در فاصله‌ی نزدیک حضور دارند. جوشکاری‌هایی که احتمال برخورد پرتابه یا ذرات وجود دارد. کارها با ترکیب عملیات (مثلاً سنگ‌زنی قبل/بعد از جوش) که هلمت ممکن است همیشه پوشیده نشود.
مقایسه قیمت عینک‌ها
- عینک ساده با محافظ جانبی: قیمت نسبتاً پایین
- عینک‌های تخصصی جوش/عدسی‌های فیلتر: گران‌تر و باید استانداردها را پاس کنند.
لباس محافظ، دستکش و کفش جوشکاری — جنس، کاربرد و مقایسه
لباس محافظ (جکت، پیش‌بند، روپوش)
- مواد متداول: چرم (محافظتی عالی در برابر جرقه و پاشش مذاب)، پارچه‌های پنبه‌ای ضدحریق (FR cotton treated)، آرمید (مثل Kevlar) برای دوام و مقاومت حرارتی. هر ماده مزایا و معایب خود را دارد: چرم برای کارهای سنگین و با پاشش زیاد مناسب است؛ پارچه‌های FR برای کارهای سبک تا متوسط و محیط‌هایی که نیاز به تنفس‌پذیری دارند مناسب‌اند.
دستکش جوشکاری
- جنس‌ها: گاوی (cowhide)، بز (goatskin)، گوزنی (deerskin)، دستکش‌های با آستر عایق حرارتی.
- تطبیق با فرایند:
- جوشکاری تحت حفاظت گاز (MIG): معمولاً دستکش‌های ضخیم‌تر از جنس گاوی برای محافظت در برابر اسپاتر.
- جوشکاری آرگون (TIG): دستکش‌های نازک‌تر و با قابلیت مانور بالا (معمولاً گوزنی یا مخصوص TIG).
- جوشکاری قوسی با الکترود (SMAW): دستکش‌های سنگین و بلند برای محافظت در برابر جرقه و گرمای بالا.
کفش/بوت ایمنی برای جوشکاری
- ویژگی‌ها: نوک ایمن (steel toe یا composite toe)، زیره مقاوم در برابر لغزش و حرارت، روکش چرمی یا مواد مقاوم به جرقه.
- نوع مناسب: بوت‌های چرمی بلند با زیره مقاوم و محافظ MET یا لایه‌ی محافظِ جانبی برای کارهای سنگین توصیه می‌شوند.
مقایسه قیمت‌ها
توجه: قیمت‌ها در بازار ایران نوسان دارند؛ مقادیر زیر بر اساس نمونه‌های فروشگاه‌های آنلاین ایرانی و لیست‌های قیمت استخراج‌شده در تاریخ‌های اخیر برآورد شده‌اند. برای خرید، قیمت نهایی و گارانتی/استاندارد محصول را از فروشنده استعلام کنید.
| دسته | نوع / نمونه | محدوده قیمت تقریبی |
|---|---|---|
| ماسک دستی | شیلد ساده | ۳۰۰,۰۰۰ — ۹۰۰,۰۰۰ تومان. |
| ماسک اتوماتیک (نیمه‌حرفه‌ای) | ADF پایه | ۲,۰۰۰,۰۰۰ — ۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان. |
| ماسک اتوماتیک پیشرفته/صنعتی | دید وسیع، True-Color، برند 3M/Optrel | ۷,۰۰۰,۰۰۰ — ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان یا بیشتر (مدل‌های خاص PAPR گران‌تر). |
| PAPR / ماسک با تهویه | سیستم‌های ترکیبی (Optrel، 3M) | معادل چند ده میلیون تومان در بازار ایران (وارداتی؛ بستگی به نرخ ارز و مدل). |
| عینک ایمنی | ساده تا تخصصی | چندصد هزار تومان (بسته به استاندارد). |
| دستکش جوشکاری | انواع چرمی / آستردار | ۱۵۰,۰۰۰ — ۱,۲۰۰,۰۰۰ تومان بسته به جنس و نوع. |
| لباس محافظ (کاور/کت چرمی یا FR) | چرمی حرفه‌ای یا FR | ۴۰۰,۰۰۰ — چند میلیون تومان بسته به جنس و پوشش. |
| کفش جوشکاری | بوت چرمی ایمن | ۱,۰۰۰,۰۰۰ — ۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بسته به برند و ویژگی‌ها). |
نکات خرید هوشمندانه — چه معیارهایی را بسنجیم؟
- استانداردها و گواهی‌ها: دنبال گواهی ANSI Z87.1 یا معادل بین‌المللی و همچنین اطمینان از وجود مشخصات فنی باشید.(shade range، switching time، تعداد سنسورها).
- دامنه‌ی دید و راحتی: برای کار حرفه‌ای، پنجره‌ی دید بزرگ‌تر و پدهای راحت در هدگیر اهمیت دارد.
- پوشش تنفسی: در محیط‌های با دود یا گاز، به سیستم‌های تهویه (PAPR) فکر کنید. PAPRها فیلتراسیون بالایی ارائه می‌دهند اما هزینه‌ی بالاتری دارند.
- ترکیب تجهیزات: استفاده‌ی هم‌زمان از ماسک + عینک ایمنی + دستکش و روپوش چرمی، ریسک آسیب را به حداقل می‌رساند.
سؤالات متداول
س
س
آیا ماسک اتوماتیک (ADF) بهتر از ماسک ثابت است؟
برای بیشتر کارهای حرفه‌ای و برای افزایش بهره‌وری و راحتی، ADF معمولاً برتر است؛ اما برای کارهای بسیار سنگین با پاشش زیاد یا شرایط خاص، مدل‌های چرم و محافظ قوی‌تر ممکن است ترجیح داده شوند.
آیا می‌توانم فقط از عینک ایمنی استفاده کنم و ماسک نزنم؟
خیر. عینک ایمنی تکمیل‌کننده است؛ ماسک محافظ اصلی برای حفاظت از چشم در برابر تابش شدید قوس است. عینک برای محافظت جانبی و پرتابه‌ها لازم است.
اندازهٔ دید (viewing area) اهمیت دارد؟
بله؛ بزرگ‌تر بودن دید میدان دید را افزایش می‌دهد و راحتی و دقت جوشکاری را بالا می‌برد؛ اما ممکن است هزینه را نیز افزایش دهد.
آیا خرید سیستم PAPR ضروری است؟
در اکثر کارهای روزمره PAPR ضروری نیست؛ اما در محیط‌های با دود زیاد، فضاهای بسته یا فرایندهایی که ذرات ریز و گازهای خطرناک تولید می‌کنند، PAPR یا تهویه مناسب بسیار توصیه می‌شود.
نتیجه‌گیری
برای حفاظت کامل هنگام جوشکاری از ترکیب مناسب ماسک (ترجیحاً ADF با دید مناسب و استاندارد)، عینک ایمنی، روپوش چرمی یا FR، دستکش مناسب فرایند (MIG/TIG/SMA) و کفش ایمنی استفاده کنید. در محیط‌های با دود زیاد سیستم‌های PAPR را بررسی کنید. همیشه گواهی‌ها، زمان واکنش فیلتر و محدوده سایه را چک کنید و در خرید به تناسب نیازِ کاری‌تان و بودجه توجه کنید.
منابع
- OSHA — Eye Protection during Welding and Cutting (Factsheet). U.S. Occupational Safety and Health Administration.
- Jackson Safety — Auto Darkening Welding Helmets (محصولات و مشخصات). جکسون سِیفتی
- Midland Tool — Welding Helmets: A Complete Guide (Apr 11, 2025)
- Cyberweld / Optrel — PAPR Welding Helmets (سیستم‌های تهویه و قیمت‌ها). Cyberweld
- Baker’s Gas / Powerpak / Phillips Safety — مقالات فنی درباره انتخاب دستکش و عینک جوشکاری.
- فروشگاه‌ها و لیست‌های قیمت ایران — Emalls.ir و TopKavosh (نمونه قیمت‌های فعلی بازار ایران).
- IronAgeFootwear / HomeDepot / Amazon — نمونه‌های کفش و مشخصات فنی و ابعاد دید محصول.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.