درز انقطاع در ساختمان
درز انقطاع در ساختمان چیست؟ راهنمای کامل محاسبه، ضوابط و اجرای آن
🔹 مقدمه: چرا درز انقطاع در ساختمان اهمیت دارد؟
درز انقطاع یکی از مفاهیم کلیدی در طراحی و اجرای ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله است.
هدف اصلی از ایجاد درز انقطاع، جلوگیری از برخورد دو ساختمان مجاور هنگام زلزله است؛ برخوردی که میتواند خسارات شدید سازه‌ای و حتی ریزش دیوارها را به همراه داشته باشد.
در واقع، درز انقطاع مانند «ضربه‌گیر زلزله» عمل می‌کند؛ فاصله‌ای حساب‌شده بین دو سازه که در هنگام نوسان، مانع از انتقال انرژی و آسیب متقابل میشود.
درز انقطاع چیست؟
درز انقطاع به فاصله‌ای گفته میشود که بین دو ساختمان مجاور یا بین بخش‌های مختلف یک ساختمان بلند ایجاد میشود تا در زمان زلزله، حرکات جانبی آنها باعث برخورد و انتقال نیرو نشود.
طبق آیین‌نامه 2800، این فاصله باید در هر طبقه در نظر گرفته شود و به نسبت ارتفاع ساختمان افزایش یابد.
به بیان ساده‌تر:
هرچه ارتفاع ساختمان بیشتر باشد، نوسانات آن در زلزله بیشتر است، و بنابراین باید درز انقطاع بیشتری در نظر گرفته شود.
🎯 هدف از ایجاد درز انقطاع چیست؟
دلایل اصلی ایجاد درز انقطاع را میتوان در سه مورد زیر خلاصه کرد:
1. جلوگیری از برخورد ساختمان‌ها هنگام زلزله
وقتی دو ساختمان مجاور با سختی متفاوت در کنار هم ساخته شوند، دامنه‌ی نوسان آنها متفاوت خواهد بود. بدون فاصله‌ی مناسب، امکان برخورد ستون یا دیوارها و تخریب وجود دارد.
2. جلوگیری از انتقال نیرو و تنش بین دو سازه
درز انقطاع باعث میشود نیروی زلزله از یک ساختمان به دیگری منتقل نشود و هر سازه به‌صورت مستقل عمل کند.
3. پیشگیری از خسارت به اجزای غیرسازه‌ای
برخورد طبقات و دیوارها میتواند به نما، شیشه‌ها، کتیبه‌ها یا تأسیسات مکانیکی آسیب جدی وارد کند.
📏 مقدار درز انقطاع در ساختمان طبق آیین‌نامه 2800
طبق آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد 2800 ایران)،
مقدار درز انقطاع به‌صورت زیر محاسبه میشود:
درز انقطاع = 0.005 × ارتفاع ساختمان از تراز شالوده
به‌عنوان مثال:
| ارتفاع ساختمان (متر) | مقدار درز انقطاع (در هر طرف) |
|---|---|
| 10 متر (حدود 3 طبقه) | 5 سانتیمتر |
| 20 متر (حدود 6 طبقه) | 10 سانتیمتر |
| 30 متر (حدود 9 طبقه) | 15 سانتیمتر |
🔸 توجه: درز انقطاع باید در دو طرف ساختمان لحاظ شود.
🔸 مثال: فرض کنید دو ساختمان با ارتفاع 20 متر داریم. از آنجایی که هر کدام باید 10 سانتیمتر از مرز زمین فاصله بگیرند بنابراین فاصله بین دو ساختمان 20 سانتیمتر خواهد بود.
روش محاسبه درز انقطاع در پروژه‌های مختلف
محاسبه درز انقطاع بسته به نوع ساختمان، تعداد طبقات، سیستم سازه‌ای و موقعیت زمین ممکن است کمی متفاوت باشد.
1. در ساختمان‌های بتنی
برای سازه‌های بتنی معمولاً سختی بیشتر است، بنابراین مقدار درز انقطاع به نسبت ساختمان‌های فولادی کمی کمتر میتواند در نظر گرفته شود، اما از حداقل مجاز نباید کمتر باشد.
2. در ساختمان‌های فولادی
سازه‌های فولادی به‌دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر، دامنه نوسان بالاتری دارند و درز انقطاع باید دقیق‌تر محاسبه شود تا از برخورد جلوگیری گردد.
3. در ساختمان‌های با سیستم دیوار برشی
در این نوع سازه‌ها، سختی جانبی بالا است و تغییرمکان نسبی طبقات کمتر است،
اما باز هم درز انقطاع طبق ضوابط آیین‌نامه باید لحاظ گردد، چراکه حتی حرکت‌های کوچک هم در زلزله‌های شدید میتواند آسیب‌زا باشد.
آیا درز انقطاع در دیوار برشی و ستون فلزی متفاوت است؟
بله، تفاوت وجود دارد.
سیستم دیوار برشی معمولاً سخت‌تر و با تغییرمکان جانبی کمتر است،
درحالی‌که سیستم قاب فولادی منعطف‌تر و دارای تغییرمکان بزرگ‌تر است.
بنابراین:
| نوع سیستم سازه‌ای | سختی جانبی | دامنه نوسان | نیاز به درز انقطاع بیشتر |
|---|---|---|---|
| دیوار برشی بتنی | زیاد | کم | کمتر |
| قاب فولادی | کم | زیاد | بیشتر |
با این حال، آیین‌نامه 2800 مقدار حداقل درز انقطاع را برای همه سازه‌ها عدد 0.005 ارتفاع ساختمان را تعیین کرده است ولی در پروژه های خاص طراح سازه باید مقدار درز انقطاع را بر اساس بیشترین تغییرمکان جانبی طبقات محاسبه کند.
تفاوت درز انقطاع در طبقات
از نظر محاسباتی، مقدار درز انقطاع در هر طبقه برابر است با 0.005 فاصله آن طبقه نسبت به تراز پایه. این یعنی طبقات بالاتر تغییر مکان بیشتری را در هنگام زلزله تجربه کرده و باید مقدار درز انقطاع در آنها بیشتر باشد.
اما از نظر اجرایی ما مقدار درز انقطاع را بر اساس طبقه آخر که بیشترین مقدار است درنظر می گیریم.
نکات اجرایی مهم در اجرای درز انقطاع
- پر کردن درز با مصالح انعطاف‌پذیر:
مانند نوار EPDM، فوم یا ماستیک برای جلوگیری از نفوذ آب و گرد و غبار. - رعایت جزئیات نما:
درز انقطاع نباید باعث شکست در خط نمای ساختمان شود. طراحی درپوش یا پروفیل مخصوص ضروری است. - عدم عبور تأسیسات از درز:
هیچ لوله یا کابل برق نباید از درز عبور کند مگر با اتصالات انعطاف‌پذیر. - کنترل در نقشه‌ها:
مهندس سازه، معمار و تأسیسات باید هماهنگ باشند تا درز در همه نقشه‌ها منطبق شود.
درز انقطاع در پروژه‌های بزرگ و خاص
در برج‌ها یا پروژه‌های چند بلوکی (مثل مجتمع‌های مسکونی یا تجاری بزرگ)، درز انقطاع باید بین هر بلوک مستقل لحاظ شود تا رفتار لرزه‌ای هر قسمت جدا باشد.
در پروژه‌هایی با پلان پیچیده نیز معمولاً سازه به کمک درز انطقاع به چند قسمت ساده تر تقسیم می شود تا هر بخش رفتار مستقل داشته باشد.
⚠️ خطاهای رایج در اجرای درز انقطاع
| خطا | پیامد |
|---|---|
| در نظر نگرفتن درز در نقشه‌های معماری | تداخل با ستون‌ها یا دیوارها |
| اجرای نادرست در نما | نفوذ آب، شکست در خط نما |
| عبور تأسیسات از درز | انتقال نیرو در زلزله و شکست لوله‌ها |
| حذف درز در فونداسیون مشترک | رفتار یکپارچه ناخواسته و شکست سازه |
💬 پرسش‌های متداول (FAQ)
خیر. حتی ساختمان‌های 2 یا 3 طبقه نیز باید طبق آیین‌نامه، فاصله حداقلی داشته باشند.
از تراز فونداسیون تا بالاترین نقطه ساختمان، بدون هیچ اتصال سخت بین دو بخش.
خیر، حذف درز انقطاع خلاف آیین‌نامه 2800 است و در زمان کنترل نقشه‌ها توسط نظام مهندسی رد میشود.
با استفاده از درپوش‌های آلومینیومی یا جزئیات خاص نما میتوان آن را زیبا و پنهان طراحی کرد. این فاصله باید با مصالح انعطاف پذیر پر شود.
خیر – درز انقطاع از روی فونداسیون شروع میشود. بنابراین فونداسیون دو همسایه میتواند به هم بچسبد.
از آنجایی که دیوار حایل سختی بالایی دارد پس جابجایی کمی در هنگام زلزله دارد و میتوان از آن صرفه نظر کرد. از نظر محاسباتی مقدار درز انقطاع در طبقه زیرزمین را میتوانیم به اندازه 0.005 ارتفاع آن طبقه درز بگیریم.
📚 جمع‌بندی
درز انقطاع یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های طراحی لرزه‌ای در ساختمان است که اغلب نادیده گرفته میشود.
با محاسبه صحیح، طراحی دقیق و اجرای اصولی آن میتوان:
✅ از برخورد سازه‌ها در زلزله جلوگیری کرد
✅ خسارات مالی و جانی را به حداقل رساند
✅ دوام و عملکرد ایمن سازه را تضمین کرد
بنابراین، مهندسان طراح و ناظران اجرایی باید از همان مرحله‌ی طراحی تا اجرای نهایی، جزئیات درز انقطاع را به‌دقت رعایت کنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.