رنگ‌آمیزی اسکلت فلزی
🎨 رنگ‌آمیزی اسکلت فلزی (راهنمای جامع اجرای صحیح، ضخامت مجاز، انتخاب رنگ و برآورد هزینه)
مقدمه
رنگ‌آمیزی اسکلت فلزی فقط برای زیبایی نیست؛ بلکه اصلی‌ترین لایه محافظ فولاد در برابر زنگ‌زدگی و رطوبت محسوب می‌شود. بسیاری از خرابی‌های سازه‌های فولادی در ایران، به‌دلیل رنگ‌آمیزی غیراستاندارد یا ضخامت ناکافی رنگ اتفاق می‌افتد.
هدف این مقاله آموزش گام‌به‌گام رنگ‌آمیزی صحیح اسکلت فلزی مطابق با مبحث دهم مقررات ملی ساختمان و استاندارد ISIRI 17020 است.
اقدامات پیش از رنگ‌آمیزی اسکلت فلزی
پیش از هر پوشش‌دهی باید سطح فولاد آماده شود تا رنگ به‌درستی بچسبد. این مرحله شامل:
- سندبلاست یا بلاست تمیزکاری (Sa 2.5 طبق ISO 8501-1)
ذرات زنگ‌زدگی، چربی و رنگ قبلی حذف می‌شوند.
در کارگاه‌ها معمولاً از دستگاه سندبلاست پرتابی با ماسه سیلیسی یا ساچمه فولادی استفاده می‌شود. - چربی‌زدایی با حلال
روغن یا آثار برشکاری باید با حلال‌های صنعتی (تولوئن یا تینر) پاک شوند. - خشک‌کردن سطح قبل از رنگ‌آمیزی
رطوبت، چسبندگی رنگ را به‌شدت کاهش می‌دهد. دمای سطح باید حداقل ۳°C بالاتر از نقطه شبنم باشد.
حداقل ضخامت رنگ‌آمیزی از نظر مبحث دهم مقررات ملی ساختمان
طبق مبحث دهم و استاندارد ملی ایران ۱۷۰۲۰:
| نوع محیط | سیستم پوشش | ضخامت هر لایه (µm) | ضخامت کل (µm) |
|---|---|---|---|
| داخلی خشک | ضدزنگ آلکیدی + رنگ نهایی آلکیدی | 40 + 40 | 80 µm |
| نیمه‌مرطوب (پارکینگ، کارگاه) | اپوکسی زینک‌ریچ + اپوکسی میانی + پلی‌یورتان | 50 + 100 + 50 | 200 µm |
| محیط صنعتی یا ساحلی | زینک‌ریچ اپوکسی + اپوکسی + پلی‌یورتان | 75 + 125 + 75 | 275 µm |
| بخش مدفون در بتن | ضدخوردگی اپوکسی یا قیر صنعتی | — | 150–200 µm |
🔹 حداقل ضخامت هر لایه نباید کمتر از ۳۵ میکرون باشد.
🔹 اندازه‌گیری با دستگاه ضخامت‌سنج مغناطیسی (Elcometer) الزامی است.
انتخاب نوع رنگ مناسب
| نوع رنگ | ویژگی‌ها | کاربرد | معایب |
|---|---|---|---|
| آلکیدی (روغنی) | ارزان، اجرا آسان | فضاهای داخلی خشک | مقاومت پایین در برابر رطوبت |
| اپوکسی زینک‌ریچ | چسبندگی عالی، ضدخوردگی قوی | پرایمر یا محیط مرطوب | UV را تحمل نمی‌کند |
| پلی‌یورتان | مقاوم در برابر UV و سایش | لایه نهایی در فضای باز | گران‌تر از آلکیدی |
| قیر صنعتی / بیتومینی | عایق رطوبتی، ارزان | بخش مدفون یا زیرزمین | ظاهر نامناسب، غیر تزئینی |
ابزارها و تجهیزات رنگ‌آمیزی
- پیستوله یا اسپری بادی برای اجرای یکنواخت
- غلطک صنعتی برای سطوح صاف
- دستگاه ضخامت‌سنج الکومتر (Elcometer 456) جهت کنترل ضخامت
- دماسنج سطح و رطوبت‌سنج محیطی برای بررسی شرایط اجرا
- سندبلاست پرتابی یا کابینی برای آماده‌سازی سطح
کدام قطعات باید رنگ شوند و کدام‌ها نباید؟
باید رنگ شوند :
- ستون‌ها، تیرها، اتصالات بیرونی که در معرض هوا، رطوبت یا آلاینده قرار دارند.
- صفحات نشیمن (Base Plate) و عضوهای فولادی در تماس با هوا.
نباید رنگ شوند یا نیاز به رنگ ضعیف‌تر داشته باشند
- اجزایی که در بتن مدفون می‌شوند، زیرا بتن پوشش مناسبی در برابر خوردگی ایجاد می‌کند. همچنین رنگ باعث عدم چسبندگی بین فولاد و بتن خواهد شد. بنابراین ستونهای مدفون در دیواربرشی را نباید رنگ آمیزی کرد.
- اعضای فولادی که با پوشش ضدحریق پوشانده شده‌اند و آن پوشش، حفاظت در برابر خوردگی را تأمین می‌کند.
- در محل‌هایی که بعداً جوش خواهد شد، رنگ باید تا فاصله ~۵۰ میلی‌متر متوقف شود.
برآورد نسبی هزینه
اگرچه در ایران قیمت دقیق تابع شرایط پروژه است، ولی میتوان بازه‌ای تقریبی ارائه داد:
- رنگ ساده (آستری + رویه معمولی): حدود ۵۰ تا ۸۰ هزار تومان/m²
- سیستم با دوام بالا (آستری زینک‌ریچ + میانی اپوکسی + رویه پلی‌اورتان): حدود ۱۲۰ تا ۱۸۰ هزار تومان/m²
توجه داشته باشید: هزینه آماده‌سازی سطح (سندبلاست، حذف زنگ‌زدگی) در مناطق مرطوب یا صنعتی ممکن است تا ۳۰–۴۰٪ افزودنی داشته باشد.
❓ پرسش‌های متداول (FAQ)
بهتر است رنگ آستر (ضدزنگ) در کارگاه و رنگ نهایی بعد از نصب انجام شود تا اتصالات جوشکاری نیز پوشش داده شوند.
خیر؛ ضخامت بیش از حد باعث ترک خوردن یا پوسته شدن رنگ می‌شود. استانداردها محدوده مجاز را مشخص کرده‌اند.
حداقل دو لایه (آستر + نهایی) و در محیط‌های مرطوب سه لایه.
سیستم سه‌لایه شامل پرایمر اپوکسی زینک‌ریچ، میانی اپوکسی و نهایی پلی‌یورتان توصیه می‌شود.
بله، اما با دو شرط مهم:
رنگ زیرین باید کاملاً خشک و سخت شده باشد (حداقل ۷۲ ساعت).
رنگ نباید آلکیدی یا روغنی باشد؛ تنها پوشش‌های اپوکسی یا زینک‌ریچ قابلیت قیرکاری روی خود را دارند.
در غیر این صورت، قیر یا ایزوگام به رنگ نمی‌چسبد و پس از مدتی جدا می‌شود.
خیر، قسمت ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متری پایین ستون‌ها که در کفسازی مدفون می‌شود نیازی به رنگ نهایی ندارد.
اما طبق مبحث دهم و استاندارد ISIRI 17020 باید با یکی از موارد زیر پوشش داده شود:
اپوکسی زینک‌ریچ یا اپوکسی قیری
یا قیر صنعتی سرد (Bituminous Coating)
❌ استفاده از رنگ‌های معمولی آلکیدی یا روغنی در تماس با بتن ممنوع است چون باعث تخریب لایه و زنگ‌زدگی زیرسطحی می‌شود.
خیر- قبل از جوشکاری باید رنگ آمیزی را حذف کنیم. همچنین به یاد داشته باشید در محل‌هایی که بعداً جوش خواهد شد، رنگ باید تا فاصله ~۵۰ میلی‌متر متوقف شود.
جمع‌بندی و توصیه پایانی
رنگ‌آمیزی اسکلت فلزی یک عملیات ظاهراً ساده اما از نظر دوام سازه بسیار حیاتی است.
با انتخاب سیستم پوشش مناسب، رعایت ضخامت استاندارد طبق مبحث دهم مقررات ملی ساختمان، و استفاده از رنگ‌های صنعتی معتبر، میتوان عمر سازه را تا چند دهه افزایش داد.
📚 منابع:
- مبحث دهم مقررات ملی ساختمان – ویرایش ۱۴۰۱
- استاندارد ملی ایران ISIRI 17020
- ISO 12944 – Corrosion Protection of Steel Structures
- ASTM D7091 – Standard Practice for Measuring Coating Thickness
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.